Revistat “Buletini” dhe “Agimi” nxjerrin në pah kontributin e gruas në luftën kundër fashizmit
Uranik Emini
“Një grua e vetme ka fuqi, kolektivisht kanë ndikim”.
Tradicionalisht njerëzit janë mësuar të jenë në konkurrencë me njëri-tjetrin, kështu thotë historia duke u nisur nga lufta për mbijetesë. Duke u zhvilluar gjithnjë e më shumë, njerëzit dhe veçanërisht gratë, të cilat shpesh konsiderohen të diskriminuara në shumë fusha, kjo nuk i ka penguar ato që të mund të bëjnë dhe të krijojnë gjëra të mëdha. Kjo gjë u shfaq edhe në filmin “Sytë e duert e jueja duhet të shifen kudo” me regji të Blerta Hazirajt, shkruan KultPlus.
Njerëzit u mblodhën në Bunkerin te Fontana në Ulpianë, për të parë nga afër filmin që ka të bëjë me gratë e Frontit Antifashist pas luftës së dytë botërore në Kosovë dhe mënyrën se si ato kanë komunikuar mes veti për t’i luftuar me çdo mjet fashistët e kohës.
Krahas filmit që u shfaq mbrëmë, njerëzit kishin mundësi të shihnin nga afër edhe materiale nga revistat “Buletini” dhe “Agimi”, gjithashtu edhe disa shkrime nga e famshmja “Rilindja”. Ndërsa, sikurse qershia mbi tortë, po qëndronte edhe një ilustrim të krijuar në bashkëpunim me artisten Bilgie Emir, të inspiruar nga i krijuar ërmbajtja e artikullit ‘Zhvillimi dhe Masovizimi i Frontit Antifashist të Grave të Kosovës (1941-1945)’ nga Sulltane Ukaj, i botuar në revistën shkencore Kosova (1977).
Pra, aty shihej një grua e cila kishte këputur telat e rrymës në atë kohë, për të ndërprerë kështu komunikimin që ndodhte mes fashitëve dhe mënyrën se si ata përcjellnin lajme të njëri-tjetri.
Për të gjallëruar historinë dhe aktivizmin letrar, filmi “Sytë e duert e jueja duhet të shifen kudo” paraqet historinë e Grave Antifashiste në të tashmen përmes grave të fshatrave të Kosovës, të cilat mësojnë dhe lexojnë me zë të lartë këtë histori. Ndërsa gratë lexojnë revistat, fragmentet e tyre gjallërojnë historinë dhe reflektimin e regjisores për takimin e saj me arkivin.
Ndërkaq, Blerta Haziraj tha për KultPlus se ky projekt ka ardhur si rezultat i një pune arkivore që në fokus ka pasur të gjejë gazetat që janë botuar në Kosovë prej grave, menjëherë pas luftës së dytë botërore.
“Ky projekt është si rezultat i një pune arkivore që e kam nisur në fillim të këtij viti e që fokus kryesor e ka pasur të gjejë gazetat e para që janë botuar në Kosovë prej grave, menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore. E para është revista “Buletini” që është botuar për herë të parë në vitin 1946 në Prizren, ndërsa për shkak që është rritur cilësia e kualiteti ka ardhur në Prishtinë në vitin 1949, ku edhe e ka ndryshuar emrin e ka bërë “Agimi”, deklaroi ajo.
Këto dy revista kanë qenë organi pjesë e Frontit Antifashist të Grave, pasi që ka përfunduar Lufta e Dytë Botërore janë krijuar kushtet edhe që të krijohet ky front.
Nisma e filluar akoma e papërfunduar, në pritje libri si qëllim thelbësor
“Kjo organizatë ka mobilizuar gratë në ngritjen e tyre kulturore, ekonomike, arsimore e edukative. Për gjatë këtyre gjashtë muajve kemi hulumtuar për këtë lëvizje e përveç dy revistave të lartpërmendura, kemi gjetë edhe materiale të tjera nga gazeta “Rilindja” dhe gjërave të tjera. Këto revista e këto materiale që i kemi mbledhur kanë me qenë pjesë e një publikimi, që po shpresojmë të publikohet në vitin tjetër”, shpjegon Haziraj.
Korrespodenca e grave sikurse të ishin profesioniste të lindura
“Një sen që më ka fasionuar gjatë këtij hulumtimi është korrespodenca që është bërë nga gratë, jo vetëm në rajon, por në gjithë Kosovën mes fshatrave dhe qyteteve. Krahas librit që do të bëhet, kam vendosur që të bëjë edhe një film ku kam vizituar disa gra nëpër fshatra sikurse Dukagjini e Drenica. Në të njëjtën kohë, e kam shfrytëzuar që përmes filmit të shpalos sfidat që i kam pasur për të gjetur materiale e gjëra të tjera. Diçka tjetër që mund ta shihni këtu është një ilustrim që është në dhomën tjetër, për të cilin jam inspiruar nga një artikull që është botuar në vitin 1977 nga historiania Sulltane Uka, në revistën shkencore “Kosova”. Në atë artikull shkruhet për zhvillimin dhe masovizimin e Frontit Antifashist të Grave, aty jipen edhe disa prej aktiviteteve ilegale që kanë kryer këto gra. Një prej tyre është kur ato i prejnë shtyllat elektrike, që të ndërpresin përcjelljen e mesazheve nga ushtarët fashistë”, thotë tutje regjisorja.
Në anën tjetër, Tevfik Brada, si njëri prej personave që ka ndihmuar Hazirajn në këtë hulumtim, shprehet për KultPlus se neglizhenca e institucioneve ka bërë që të “harrohet” kjo histori.
“Këtu është një histori që është neglizhuar. Pra, Fronti Antifashist i Grave pas të 80-tave kur ka nisur konfilktet ndër-etnike këtu, e popujt që vijnë nga posht janë harruar. E dyta, për shkak të neglizhencës, në Agjencinë Shtetërore të Arkivave nuk ka më materiale nga kjo periudhë. Ne kemi shkuar atje disa herë e kemi kërkuar materiale që janë arkivuar, por nuk kemi marrë përgjigjje pozitive. Ka 3-4 gjëra në dosje që unë i kam lypur dhe nuk kanë mundur t’i gjejnë”, thotë ai.
Materiali origjinal i pranishëm vetëm në Kosovë
“Mund të them që shteti i Kosovës ka thënë që kjo periudhë kohore nuk është pjesë e historisë sonë dhe ka ndodhur një neglizhencë e madhe. Ne kemi marrë materialet nga Eli Krasniqi, e cila i ka marrë nga Qendra Arkivore. Ky material origjinal gjendet vetëm në Kosovë, përkundër faktit që këto gazeta janë botuar në 1000 copa e është bërë ndonjë edhe në gjuhën serbe, por materialet gjenden vetëm në Kosovë, edhe pse edhe këtu në numër shumë të vogël”, pohon Brada.
Ideja që lindi “rastësishëm” gjatë një hulumtimi tjetër
“Vitin e kaluar kam qenë duke punuar me një hulumtim tjetër, edhe ai poashtu gjysmë-arkivorë dhe ka pasur të bëjë se si janë prezantuar gratë në dramaturgjinë shqiptare. Edhe gjatë hulumtimit, duke kërkuar shumë gjëra të tjera, i kam mbledhur rreth 100 drama shqiptare që janë publikuar pas Luftës së Dytë Botërore, e pastaj duke mbledhur literaturë pata hasur në një libër të zonjës së ndjerë Drita Bakija Gunga, aty janë të paraqitura gratë e Kosovës gjatë periudhës së ndërtimit socialist. Aty ka statistika, të dhëna, varfërinë, kushtet dhe pozicionimin e grave në shoqëri. Njëri prej kapitujve ka qenë roli i shtypit në emancipimin e gruas shqiptare. Aty e shoh se si Fronti Antifashist i Grave ka publikuar revistën “Buletini” dhe më pas për shkak që është rritur nga cilësia e kualiteti ka ardhur në Prishtinë”, tregon Haziraj.
Hulumtimi i thellë, përtej arkivave shtetërore
“Dokumentat që e tregojnë aktivizmin e Frontit Antifashist nuk janë në arkivë, d.m.th as nuk figurojnë në regjistër. Njerëzit që punojnë në arkivë nuk kanë mundur të gjejnë materiale, janë ri-organizuar dhe nuk kemi mundur që të gjejmë materiale nga kjo agjenci. Unë kam lypur materiale edhe nga Biblioteka Kombëtare e Kosovës, kam gjetur arkiva nëpër revista shkencore, artikujë, shkresa, biografi, ese e poezi që kanë mundur t’i bëjnë jehonë këtyre dokumenteve. Kryesisht tekstet që janë bërë gjatë periudhës socialiste e tregojnë më shumë këtë temë. Nuk është që e kemi një publikim, të cilin unë po synoj ta bëj, që kish me i kontribu historiografisë sonë. Qëllimi kryesor i këtij projekti ka qenë libri, që veçse ka filluar e gjitha këto materiale do të komentohen e të shihet nga prizmi i të gjithë njerëzve se si ka ndodhur kjo pjesëmarrje, si është zhvilluar”, përfundon regjisorja Haziraj.
Projekti ATO është nismë hulumtuese arkivore e aktivizmit letrar të Frontit Antifashist të Grave të Kosovës (1945-1954), lëvizjes së gjerë që u zhvillua gjatë dhe pas luftës së dytë botërore në të gjithë Jugosllavinë, e që synim kishte mobilizimin dhe ngritjen kulturore, shoqërore dhe arsimore të gruas. /KultPlus.com
The post Revistat “Buletini” dhe “Agimi” nxjerrin në pah kontributin e gruas në luftën kundër fashizmit appeared first on KultPlus.
