Mrika (tregim)

1987
Shaban Lamës i kishte lindur vajzë pas pesë djemsh. Gruaja e Ali Rrahmanit i kishte lindur shtatë çika e s’i dilte djalë, por po aq i palumtur sa Aliu ishte edhe Shaban Lama kur kuptoi se fëmijën e gjashtë e kishte vajzë. Donte t’i ndante tamam gjashtë hektarët e tij tokë për secilin djalë. Edhe më shumë u trazua kur ra nën presionin e motrës dhe ia la emrin vajzës Mrika. Pas Idrizit, Lutfiut, Bujarit, Valdetit dhe Xhemajlit, vajzës i dha një emër që s’e kishte dëgjuar më parë.
“Mrika, po ka e gjete kët emën?” i tha motrës së vogël e cila kish 20 vjet që rronte në Shkup.
“Kurrgja! Emën bet a!” iu përgjigj ajo.
U la ashtu.
Në periudhën e foshnjërisë së Mrikës, ai nuk ishte fare i pranishëm. E kishte dërguar gruan të flinte në një dhomë tjetër në anën e kundërt të asaj ku flinte vetë, aq sa nuk dëgjonte as si të mbytura të qarat e të bijës. Nuk është s’e kishte më mëri pse i kishte lindur vajzë; thjesht s’kishte interesim.
1988
Me të mësuar t’i hedhë hapat e parë, Mrika shkonte çalë-çalë në prehër të babait. Ia hapte sytë dhe i qeshte me çiltërsi. Kjo pak e ngatërronte. Ndoshta që kishte kaluar pesëdhjetë vjet jetë zemra e tij qe zbutur sa për të lënë të hyjë pak frymë dashurore.
“Xhezide, hajde kha merre se po rrxohet,” i thoshte ai gruas duke mos dashur ta kapë në krahë fëmijën e vet.
Xhezideja e largonte të bijën nga oda, por kur me hapat e këmbëve u forcua edhe zgripi në duart e vogëlushes, ajo vetë vente te dera e odës dhe përvidhej brenda. Insistimi i saj i shpaguhej dikur me heshtjen e babait i cili e linte të sorollatej në odë në kohët kur nuk ishte nikoqir i ndonjë mysafiri.
1990
Edhe si trevjeçe ai e shpërfillte. Ajo i tulatej në kraharor. Ai e shtynte. Ajo i kthehej. Ai dikur dorëzohej. Kur ajo bëri vite sa për të biseduar, uleshin nën pemë të zabelit, dhe Mrika e bënte Babë Shabanin të ndihej i dëgjuar. Ai qëronte mollë e i rrëfente për partizanllëqet e të gjyshit në Luftën e Dytë Botërore. S’i ndalej ajo gojë që për ushankë kishte mustaqe të dendura e të verdhosura prej duhani. Ai nuk donte të jepej, por Mrika e hutonte. Zaten pak ndihmonte edhe ajo kaltërsia në sytë e saj që kur zgurdulloheshin përballë babait, e bënin mendjen e tij të kridhej në atë qiell lirie krejt larg nga sakrificat më të dhimbshme të dyanshme dhe po aq të panevojshme prej patriarku.
Fuqia e qenies së saj e zinte gafil të atin. Ai pastaj i jepte pakëz dashuri. Ajo ia dyfishonte. I jepte ai pakëz më shumë. Ajo ia trefishonte. Ia pesëfishonte. Ia shtatëfishonte. Babë Shabani ndihej prezent – bashkë me burrërinë e tij që s’i cenohej, por herë-herë edhe me ndjeshmërinë e tij që s’i keqpërdorej; që i ruhej si një dokument i klasifikuar. Bënte sherr Mrika, dhe babë Shabani ngrehte dorën lart për t’i rënë – por ajo i qeshte me pafajësinë më të këndshme. Bënte shybe Babë Shabanin që duhej të kruante shpatullën për të mos i shkuar dora huq. I fitonte respektin edhe me djallëzinë e saj. Si në rastet kur e kishte trajnuar qenin aq zgjuar sa t’i kryente shërbime. Për të, ishte versioni ideal i të qenit; njerëzore kur duhej njerëzi, djallëzore kur duhej ecur përpara njerëzimi.
“Po punon meçëm, viranja” bluante më vete Shaban Lama teksa e shihte vajzën të bënte dredhi të bardha që i hyjnë dikujt në punë për t’ia dalë në jetë.
1994
Me tre vjet veç ishte afruar me të bijën, me pesë vjet e kishte bërë shoqe e me shtatë vjet tash e kishte edhe shoqëruese pothuajse të përhershme në ditët e tij të gjata përreth e përgjatë tokës së bollshme që e zotëronte në fshat. Ajo vjedhurazi kishte mësuar të luante me çifteli e sharki, por tash në orët e mbrëmjes shpesh Babë Shabani e lejonte që bashkë me bacët e saj t’ua thoshin këngëve. Edhe pse babai ia kishte mohuar shkollimin, fjalori i saj zuri të pasurohej nga gjithë ato fjalë e fraza që i dëgjonte nga rrëfyesit e pleqnarët e fshatit. Dreqëza e vogël që ish. Me gjashtë vjet u shërbente çajin në odë. Me shtatë e përvëlonte vetë. Rrinte në prag të odës, ku nuk shihej por dëgjonte. Me aq sa ia kapte veshin i mësonte të gjitha ato anekdota e mesele që i tregonin më të respektuarit pleqnarë të fshatit.
Kur ishin duke kuvenduar vetë e nganjëherë me vëllezër ia përmendte ato babait në të rrallat herë kur i vinte vakti për të folur.
“Kah i ke ni, more a ta kum kallxu qeta a?” e pyeste nganjëherë Shaban Lama me huti tek mprehte shat, lopatë e sëpatë.
“T’u jua pru çajin e nijsha Ukë Lladrocin ka e kallxojke”, i kthehej me të tilla përgjigje ajo.
Ndoshta çasti që tundi me rrënjë themelet mbi të cilat qëndronte karakteri i Shaban Lamës ishte një ditë kur Mrika ngulmonte që të bëhej bareshë dhe t’i udhëhiqte lopët e tyre drejt kullotave.
“E vogël je hala me babën!”
“E kur ki me m’lanë?”
“Kur t’i bojsh 10 vjet!”
“Aiii, edhe tri a?”
“Po!”
Ajo kishte rënë në heshtje pikëllimi, dhe kjo më pas e kishte mërzitur edhe babanë.
“Pse a nuk po t’dilet ma me babën me i ru dhet a?”
“Po, po” i tha Mrika. “Ama muj edhe vet. Di”.
Uli kokën dhe dy kokrra lot i rrodhën përnjëherë nga sytë. Kur i pikuan uli kokën edhe më shumë nga turpi se mos e vërente babai që tashmë po e vështronte me mërzi.
“Shkojnë vjet sa ora. Hajt se kanë me t’u mërzitë oj malësore”, i tha ai dhe ia zgjati një flegër mollë. Ajo shkoi u ul afër tij dhe filloi të e cimbisë. Ishte hera e parë kur Shaban Lama mori iniciativë dhe ia përkëdheli të bijës ato flokë të arta që tundeshin në erë porsi kërcell gruri.
“Ma e mira bareshë nër kto troje ki me u ba ti”, i tha ai. Zemra e vogël e Mrikës u ngroh pak.
Më vonë, Shaban Lama nxori një fletore që për dizajn balline kishte një grumbull portretesh heronjsh historie, e në çipin e majtë të poshtëm të fletores ishte edhe ajo e ZhanD’Arkut. Mirëpo ai nuk e kishte dertin e tyre pasi numëronte borxhet e komshinjve për qumështin e lopëve që ua dërgonte. Ua mbushte të gjithëve shishet shaz dhe ata prapë ia vononin të hollat.
“A ‘mson me shkru?” e pyeste vajza.
“Ungju bre, s’ka shkat’vyn,” ia priste ai.
“Qeshtu qysh po t’vyn tye.”
“Hajt se kur shkon te burri s’hinsen n’punë”.
“S’du me u martue.”
“Pse, do me u ba burrneshë a?”
“Nashta”.
“Tokën s’ta la ashtu-kshtu.”
“Punë e madhe.”
“Ke nisë me u lazdrue.”
Mrika u skuq. Heshti. Kishte vetëbesim e insistim aq sa për ta kthyer babanë kah vetja, por nganjëherë zmbrapsej o me strategji, o me drojën e një vajze të lindur e shkelur aq sa të besonte se fati i saj shoqëror ishte rrjedhojë e ndërtimit të saj biologjik.
Shaban Lama e kishte vërejtur qëmoti mendjemprehtësinë e vajzës, por e kishte shqetësuar mësuesi i fshatit kur midis burrash në odë i kishte propozuar që t’i mbante orë mësimore të bijës.
…
Ditë kobi kishte qëlluar e enjtja e atij nëntori kur Shaban Lama erdhi vrap me të dëgjuar ulërimat e gruas së tij. Bashkë me të ishin edhe Idrizi e Lutfiu që kishin qenë duke tfilluar ahurin.
“Oh na e kanë zanë çikën drutë”, mezi foli Xhezideja mes çirrjeve. Rrihte kofshët e saj me duar nga sikleti e pastaj bënte me gisht tek pirgu i druve të shembur.
Anash  shiheshin këmbët e çupës që kishin mbetur jashtë – ashtu, as shpurdhnin, as bënin më të voglën lëvizje. Që të tre burrat e shtëpisë morën të heqin drurin copë pas cope nga grumbulli i shembur, derisa më në fund çliruan trupin e saj nga to. Nuk është se i kishin damkosur shumë fytyrën e njomë. Dy gërvishtje në qafë. Fytyra e saj përdhe. E kthyen përpara. Dy fije barë anash faqes, dromca balte hapërdarë ngapak ballit e tëmthave. Por sytë e mbyllur përgjithmonë. Mrika s’rronte më. E dërguan edhe në spital për ta konfirmuar.
Mrika i rrinte e vdekur në duar nënës që s’e ndalte vajin. Koka e saj ishte ende e vogël aq sa të strukej lehtazi në dorën e nënës së vet. Shaban Lama rrinte në qoshk me mërzinë që ia kishte sjellë mërrolet e botës. I rezistonte me inatin e një të çmenduri nevojës për ta përqafuar trupin e vdekur të Mrikës. Por tash kjo po e brente, se ndjenja më s’i korrespondonte me qëndrime. Veshët i qitnin flakë. Ajo pështymë që e përpinte nga zori i shkonte përvëlim poshtë fyti e tej gjoksi.
Kur e humbi Mrikën, Shaban Lama e humbi veten. Ishte rritur në atë frymë e në atë ide të një mosdhënie e mosshprehje dashurie. Fillimisht leu me respekt për nënën e babanë – s’e mësuan t’i dojë. Pastaj, mori për grua Xhezidenë, dhe hija prej burri nuk ia lejonte romancën as kur ishin hukalli vetëm të dy brenda katër mureve të dhomës së gjumit. As kur bëri pesë djemtë – sepse ata duhej t’ia kinin frikën dhe ai duhej shtruar autoritetin. Ashtu e nisi edhe me Mrikën por ajo nuk ia pyeste letrat. Ajo i hidhej në qafë me majmunllëqet e saja; i zbuste shpirtin me buzëqeshjen e vet. Me kujdes dhe butësi, me ndjeshmërinë e dashurinë e saj, ajo i rikujtoi Shaban Lamës dhimbjen më të madhe – se ai nuk kishte rrojtur as për ta dashur veten. Ai gjeti dashurinë për veten në dashurinë që ia jepte Mrika. Shaban Lama ndihej gjallë; ndihej sikur po jetonte sa herë ishte në praninë e Mrikës. Shaban Lama nuk lejonte të duhej, por as lejonte të donte. Me kurtuazinë e dinakërinë më dashamire, Mrika kishte përvjedhur tej përtej zemrës së babait ato ndjenjat më të natyrshme që ai i kishte shtrydhur nga brenda për një jetë të tërë.
Atë natë kur Mrika vdiq, Shaban Lama shëtiti të gjashtë hektarët më këmbë sa të mos e shihte gruaja, djemtë e komshinjtë. As ngashëri e as lot, as dënesje e as çirrje, por më zi. Duqi fyt e gjoks s’e linte të merrte frymë, e zjarrmia që i kishte përshkuar trupin ia ndalonte ta ndiente më të fortën të fryrë të erës.
Me Mrikën u shua trashëgimtarja e tij e vetme; trashëgimtarja e dashurisë së tij, koleksionuesja e momenteve të tij të rrëfimit, të buzëqeshjeve, të mendimeve më të thella të tij të cilat i kishin rrjedhur përgjatë muhabetesh e monologësh të gjatë përballë të bijës që s’ia shqiste shikimin; te Mrika i kishte ngjarë ai i rrëfyer që të rrjedhë aq i sinqertë atëherë kur njeriu me të cilin po flet më shumë se bashkëbisedues të është bërë pasqyrë që i çelesh me besimin më të përulur për ta arritur çlirimin më të lartë. Ashtu ia rrëzonte Mrika fortesat prej burri, e ia lironte pengjet prej një njeriu të brishtë që sado stoik të jetë, s’ka se si të mos lëndohet nganjëherë nga andralla e të ekzistuarit.
Po pra, ishte Mrika. Pse çfarë do të trashëgonin të bijtë nga kujtimet e babait? Veç teknikat se si të çanin më lehtë bungun? Se si të prashisnin tokën?
Sikur donte t’ia mbathte edhe vetë Shaban Lama i vetëm në Angli ku kishte vajtur e motra emërtuese e Mrikës dy vjet më parë. Jo te ajo Angli ku Njutonit i ra molla në kokë, e as ku Babazhi vuri themelet e para të kompjuterit, por në atë Angli ku duhen bijat. Aty ku të mos duheshin fëmijët nuk ishte edhe aq e rrallë, por të duheshin s’ishte turp. I thoshte e motra se bijat duhen shpesh edhe në Prishtinë, por ai villte vrer për namin e përdalë që kishte dëgjuar se merrnin vajzat që iknin nga fshati dhe shkonin për të rrojtur në qytet.
Katër net pasi e kishin varrosur të bijën, Shaban Lama u çua mes ankthesh në mes të natës dhe me qenin e tij të Sharrit u nisën t’i shëtisin livadhet. Mblodhi ca lule të egra të vyshkura dhe ia çoi Mrikës në varr. I mblidhte së fundi Mrika këto lule dhe bënte kurorë të cilën e vinte në kokë. Aty pos që kuptoi se e donte të bijën e ndjerë, Shaban Lama e kuptoi se nuk i kishte dashur kurrë djemtë e tij. Kush ishin ata pos një projekt patriarkal – një dizajn i farës së tij që në farsën burrë-centrike do t’ua pasonte pasurinë – një kopjim e pasim gjenetik dhe asgjë tjetër e kuptimtë në raportin e tyre. U kishte hyrë në hak edhe atyre.
Në javët në vazhdim ai u rikthye të rrojë përkitazi me besimet me të cilat ishte rritur e rexhur. Mrika s’ishte më, dhe dhimbja ishte zbehur. Madje atij herë-herë i shkonte ndërmend se Mrika u dënua pikërisht se u desh. Ajo që dukej të ishte pikë kthese në bindjet e tij, doli të ketë qenë për të pos një fazë rrëshqitjeje nga rruga të cilën e kishte ndjekur për gati gjashtëdhjetë vjet. Pse…pritët që një çupë e vogël kaq lehtë ta ndryshonte botën? Për ashtu, ajo ndoshta duhej të ishte rritur; apo duhej lënë të rritej.
 
Kushtuar shoqeve të mia, Lirikës, Donikës dhe Nitës, motrave të veta , si dhe baballarëve të tyre që janë një kundër-shembull i bukur i këtij tregimi
 
20-25 tetor, 2020
Lum Gashi
The post Mrika (tregim) appeared first on Klan Kosova.